Znaczenie przedszkola w terapii mowy

Mowa dziecka w istotny sposób wpływa na całokształt jego rozwoju i powodzenia przedszkolne i szkolne. Bez wątpienia jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnego formułowania myśli, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań, stanowi ważne narzędzie informacji. Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko powinno mieć dobrze opanowany język, przynajmniej w takim stopniu, by pozwolił na poprawne komunikowanie się z otoczeniem. „Nauczyciele klas „0” mają programowo 6 tygodni na wyłonienie dzieci z deficytami rozwojowymi. Zaburzenia mowy dają się już wychwycić w pierwszych kontaktach z grupą. Rozpoznanie i określenie zaburzeń u podopiecznych powinno stanowić początek działań ochronnych i kompensujących.”

Konsekwencje wadliwej wymowy przejawiają się zarówno w sferze poznawczej jak i emocjonalnej, co dodatkowo utrudnia osiąganie sukcesów szkolnych (Badania dowodzą, że ok. 10% dzieci w wieku szkolnym ma wady i zaburzenia mowy, w tym ok. 5% o takim stopniu nasilenia, że wymagają one specjalistycznej opieki).

Młodszy wiek szkolny to właściwie ostatnia chwila na reakcję rodziców oraz nauczycieli, a także udzielenie pomocy wszędzie tam, gdzie potrzebna jest fachowa diagnoza i terapia logopedyczna.

Rodzice dość szybko przyzwyczajają się do tego jak wypowiada się ich dziecko i niekiedy sądzą, że wymowa jest zrozumiała, a więc poprawna. Nauczyciel klas początkowych ma, zatem ważne zadanie: jak najwcześniej rozpoznać takich uczniów, uświadomić ten problem rodzicom, skontaktować ich z logopedą lub niekiedy z ortodontą. Ważne jest, by nauczyciel wspierał terapię zaplanowaną przez logopedę i stosował w swojej praktyce pedagogicznej działania usprawniające mowę, stosując właściwe ćwiczenia i zabawy. Powinien też posiadać odpowiednie cechy osobowe, które ułatwią mu pracę z uczniem z wadą wymowy. Jedną z najważniejszych jest wysoka sprawność mówienia, czyli:

Bardzo ważna jest czujność, aby dziecko z wadą wymowy nie było ośmieszane, przedrzeźniane, wyśmiewane przez innych, bowiem takie sytuacje mogą powodować wycofanie się ucznia z komunikacji i niechęć do podejmowania wysiłków nad poprawą wymowy. Nauczyciel powinien, więc zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa oraz stworzyć warunki do realizacji potrzeby uznania, akceptacji i sukcesów.

 Funkcjonowanie dziecka z wadą wymowy w sytuacjach społecznych, a głównie w sytuacjach zadaniowych wiąże się bardzo często z wyraźnym stanem napięcia, które towarzyszy jego wypowiedziom lub wystąpieniom przed kolegami. Pokonanie tych trudności to sytuacje, które dzięki skutecznemu i zakończonemu powodzeniem rozwiązaniu prowadzą do redukcji lub też całkowitego usunięcia stanu przykrego napięcia. Taka sytuacja (poczucie sukcesu) już sama w sobie jest w zasadzie formą wzmocnienia - dostarcza dziecku poczucie wewnętrznego zadowolenia, buduje poczucie wpływu na zdarzenia, kształtuje poczucie sprawstwa, że oto samo dziecko jest zdolne pokonać trudności. Daje to niewątpliwie satysfakcję dziecku, jego rodzicom i nauczycielom, którzy potrafią wykreować takie sytuacje.

Wychowanie i terapia przenikają się. Dlatego logopeda powinien aktywnie współpracować z wychowawcą, psychologiem, pedagogiem oraz rodzicami. „Logopedia nie tylko zajmuje się artykulacją głosek, sylab, słów, ale także artykulacją osobowości dziecka i jego osoby”

Po diagnozie logopedycznej - zakwalifikowaniu dzieci do zajęć, zapoznaniu się z orzeczeniami psychologiczno–pedagogicznymi, konsultacjach z wychowawcą i innymi specjalistami - logopeda powinien opracować odpowiedni plan terapeutyczny. Do głównych zadań i celów terapii logopedycznej należą:

-         przywracanie mowy, która się nie wykształciła,

-         kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie strony fonetycznej, leksykalnej i gramatycznej,

-         doskonalenie wymowy już ukształtowanej,

-          stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy,

-         wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy przyswojonej w toku ćwiczeń,

-          usprawnianie techniki czytania i pisania,

-         likwidację przyczyn i skutków pierwotnych i wtórnych, do których zalicza się zarówno psychologiczne jak i pedagogiczne konsekwencje zaburzeń mowy.

W celu ich realizacji tworzy się indywidualny program terapeutyczny, który powinien być skorelowany z programem nauczania, a także skonsultowany z całym zespołem pracującym z dzieckiem. Program taki obejmuje:

  1. Ćwiczenia przygotowujące artykulatory do wywoływania zaburzonych głosek

-          ćwiczenia oddechowe, np.:

*        nadmuchiwanie balonów,

*        przyciąganie (wdech) słomką, rurką różnych przedmiotów,

*        rozdmuchiwanie przez słomkę kaszy, ryżu,

*        zdmuchiwanie przez słomkę wacików, piłek pingpongowych, piórek,

*        naśladowanie śmiechu (cicho, głośno)

pan ho, ho, ho

pani ha, ha, ha

dziecko hi, hi, hi

staruszka he, he, he,

*        śpiewanie, recytowanie,

*        powtarzanie szeptem zdania

-          ćwiczenia narządów artykulacyjnych:

języka, np.:

*        mycie zębów językiem - liczenie zębów językiem,

*        wymawianie sylab la la la ...lo lo lo ... le le le ...,

*        wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy ustnej (bez kontaktu z wargami),

*        układanie języka w rulonik, wykonywanie językiem kółka

warg, np.:

*        "grubasek" - nadmuchiwanie policzków,

*        utrzymywanie górną wargą słomki,

*        "motorek", parskanie,

*        "króliczek" - kręcenie w prawo i w lewo ustami ściągniętymi w "dzióbek",

*        "całuski" - cmokanie ustami

podniebienia miękkiego, np.:

*        ziewanie - z opuszczoną nisko dolną szczęką,

*        przenoszenie skrawków papieru za pomocą słomki (wciąganie powietrza),

*        chrapanie na wdechu i wydechu, połykanie pastylek

żuchwy, np.:

*        obniżanie żuchwy przy zamkniętych ustach,

*        podnoszenie żuchwy do góry wykonując ruchy w bok (w celu jej rozluźnienia)

-          ćwiczenia emisyjno – głosowe, np.:

*        śpiewanie na sylabach – wysoko i nisko: ma, me, mo, mu,

*        bicie w dzwony – , , , mą, mą ,mą

  1. Ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji wad wymowy

-          wywołanie głoski w izolacji,

-          utrwalenie głoski korygowanej na materiale językowym w logotomach, wyrazach (nagłos, śródgłos, wygłos), zdaniach,

-          ćwiczenia utrwalające wywołaną głoskę w wierszykach, piosenkach wyliczankach, powiedzeniach,

-          automatyzacja popr. wymowy w mowie spontanicznej, opow. ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,

-          ćwiczenia utrwalające z wykorzystaniem komputera.

  1. Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną

-          ortofoniczne (udział w zajęciach grupowych) np.

*        Naśladowanie głosu bociana i głosu żab: ,,kle-kle-kle-kle", ,,rech-rech- rech-rech" lub ,,kum-kum-kum-kum",

*        powtarzanie dźwięku trąbki samochodowej ,,truu, truu" lub ,,tru"tru- „tru-tru

-          stymulujące rozwój słuchu fonematycznego np.

*        który przedmiot wydaje taki dźwięk?

*        wyróżnianie sylab w wyrazie

*        wyróżnianie głosek w wyrazie

*        dobieranie w pary wyrazów różniących się tylko jedną głoską

-          ćwiczenia i zabawy z muzyką – logorytmika,

-          stymulujące ogólny rozwój dziecka (rozwijanie słownictwa czynnego i biernego, koordynacji wzrokowo- słuchowo- ruchowej, pamięci, myślenia, orientacji przestrzennej),

-          kształtowanie twórczej aktywności słownej dziecka poprzez tworzenie swobodnych tekstów, rymowanek,

-          Wyrabianie u dzieci umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną, wskazywanie różnic pomiędzy gwarą a językiem literackim.[1]

Są to ćwiczenia i zabawy, które z reguły logopeda wykonuje indywidualnie z dzieckiem. Jednak nauczyciel może stosować je również ze wszystkimi uczniami a rodzice indywidualnie ze swoim dzieckiem np. podczas zabawy.