Mowa dziecka w istotny sposób wpływa na całokształt
jego rozwoju i powodzenia przedszkolne i szkolne. Bez wątpienia jest ona
atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnego
formułowania myśli, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań,
stanowi ważne narzędzie informacji. Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko
powinno mieć dobrze opanowany język, przynajmniej w takim stopniu, by
pozwolił na poprawne komunikowanie się z otoczeniem. „Nauczyciele klas „0”
mają programowo 6 tygodni na wyłonienie dzieci z deficytami rozwojowymi.
Zaburzenia mowy dają się już wychwycić w pierwszych kontaktach z grupą.
Rozpoznanie i określenie zaburzeń u podopiecznych powinno stanowić początek
działań ochronnych i kompensujących.”
Konsekwencje wadliwej wymowy przejawiają się zarówno
w sferze poznawczej jak i emocjonalnej, co dodatkowo utrudnia
osiąganie sukcesów szkolnych (Badania dowodzą, że ok. 10% dzieci w wieku
szkolnym ma wady i zaburzenia mowy, w tym ok. 5% o takim stopniu nasilenia, że
wymagają one specjalistycznej opieki).
Młodszy wiek szkolny to właściwie ostatnia chwila na
reakcję rodziców oraz nauczycieli, a także udzielenie pomocy wszędzie tam,
gdzie potrzebna jest fachowa diagnoza i terapia logopedyczna.
Rodzice dość szybko przyzwyczajają się do tego jak
wypowiada się ich dziecko i niekiedy sądzą, że wymowa jest
zrozumiała, a więc poprawna. Nauczyciel klas początkowych ma, zatem ważne
zadanie: jak najwcześniej rozpoznać takich uczniów, uświadomić ten problem
rodzicom, skontaktować ich z logopedą lub niekiedy z ortodontą.
Ważne jest, by nauczyciel wspierał terapię zaplanowaną przez logopedę
i stosował w swojej praktyce pedagogicznej działania usprawniające
mowę, stosując właściwe ćwiczenia i zabawy. Powinien też posiadać
odpowiednie cechy osobowe, które ułatwią mu pracę z uczniem z wadą
wymowy. Jedną z najważniejszych jest wysoka sprawność mówienia, czyli:
Bardzo ważna jest czujność, aby dziecko z wadą wymowy
nie było ośmieszane, przedrzeźniane, wyśmiewane przez innych, bowiem takie
sytuacje mogą powodować wycofanie się ucznia z komunikacji i niechęć
do podejmowania wysiłków nad poprawą wymowy. Nauczyciel powinien, więc zapewnić
dziecku poczucie bezpieczeństwa oraz stworzyć warunki do realizacji potrzeby
uznania, akceptacji i sukcesów.
Funkcjonowanie dziecka z wadą wymowy
w sytuacjach społecznych, a głównie w sytuacjach zadaniowych
wiąże się bardzo często z wyraźnym stanem napięcia, które towarzyszy jego
wypowiedziom lub wystąpieniom przed kolegami. Pokonanie tych trudności
to sytuacje, które dzięki skutecznemu i zakończonemu powodzeniem
rozwiązaniu prowadzą do redukcji lub też całkowitego usunięcia stanu
przykrego napięcia. Taka sytuacja (poczucie sukcesu) już sama w sobie jest
w zasadzie formą wzmocnienia - dostarcza dziecku poczucie wewnętrznego
zadowolenia, buduje poczucie wpływu na zdarzenia, kształtuje poczucie
sprawstwa, że oto samo dziecko jest zdolne pokonać trudności. Daje
to niewątpliwie satysfakcję dziecku, jego rodzicom i nauczycielom,
którzy potrafią wykreować takie sytuacje.
Wychowanie i terapia przenikają się. Dlatego logopeda
powinien aktywnie współpracować z wychowawcą, psychologiem, pedagogiem oraz
rodzicami. „Logopedia nie tylko zajmuje się artykulacją głosek, sylab, słów,
ale także artykulacją osobowości dziecka i jego osoby”
Po diagnozie logopedycznej - zakwalifikowaniu dzieci do
zajęć, zapoznaniu się z orzeczeniami psychologiczno–pedagogicznymi,
konsultacjach z wychowawcą i innymi specjalistami - logopeda powinien opracować
odpowiedni plan terapeutyczny. Do głównych zadań i celów terapii logopedycznej
należą:
-
przywracanie mowy, która się nie
wykształciła,
-
kształtowanie prawidłowej mowy
poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie strony fonetycznej, leksykalnej i
gramatycznej,
-
doskonalenie wymowy już ukształtowanej,
-
stymulowanie
opóźnionego rozwoju mowy,
-
wdrażanie
do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy przyswojonej w toku
ćwiczeń,
-
usprawnianie techniki czytania i pisania,
-
likwidację
przyczyn i skutków pierwotnych i wtórnych, do których zalicza się zarówno
psychologiczne jak i pedagogiczne konsekwencje zaburzeń mowy.
W celu ich realizacji tworzy się
indywidualny program terapeutyczny, który powinien być skorelowany z programem
nauczania, a także skonsultowany z całym zespołem pracującym z dzieckiem.
Program taki obejmuje:
-
ćwiczenia
oddechowe, np.:
*
nadmuchiwanie balonów,
*
przyciąganie (wdech) słomką, rurką
różnych przedmiotów,
*
rozdmuchiwanie przez słomkę kaszy,
ryżu,
*
zdmuchiwanie przez słomkę wacików,
piłek pingpongowych, piórek,
*
naśladowanie śmiechu (cicho, głośno)
pan ho, ho,
ho
pani ha, ha, ha
dziecko hi, hi, hi
staruszka
he, he, he,
*
śpiewanie, recytowanie,
*
powtarzanie szeptem zdania
-
ćwiczenia
narządów artykulacyjnych:
języka, np.:
*
mycie zębów językiem - liczenie
zębów językiem,
*
wymawianie sylab la la la ...lo
lo lo ... le le le
...,
*
wysuwanie języka do przodu i cofanie
w głąb jamy ustnej (bez kontaktu z wargami),
*
układanie języka w rulonik,
wykonywanie językiem kółka
warg, np.:
*
"grubasek" - nadmuchiwanie
policzków,
*
utrzymywanie górną wargą słomki,
*
"motorek", parskanie,
*
"króliczek" - kręcenie w
prawo i w lewo ustami ściągniętymi w "dzióbek",
*
"całuski" - cmokanie
ustami
podniebienia miękkiego, np.:
*
ziewanie - z opuszczoną nisko dolną
szczęką,
*
przenoszenie skrawków papieru za
pomocą słomki (wciąganie powietrza),
*
chrapanie na wdechu i wydechu,
połykanie pastylek
żuchwy,
np.:
*
obniżanie żuchwy przy zamkniętych ustach,
*
podnoszenie żuchwy do góry wykonując ruchy w bok (w celu
jej rozluźnienia)
-
ćwiczenia
emisyjno – głosowe, np.:
*
śpiewanie na sylabach – wysoko i nisko: ma, me, mo, mu,
*
bicie w dzwony – mę,
mę, mę, mą, mą ,mą
-
wywołanie głoski w izolacji,
-
utrwalenie głoski korygowanej na materiale językowym w logotomach, wyrazach (nagłos, śródgłos, wygłos), zdaniach,
-
ćwiczenia utrwalające wywołaną głoskę w wierszykach,
piosenkach wyliczankach, powiedzeniach,
-
automatyzacja popr. wymowy w mowie spontanicznej, opow.
ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,
-
ćwiczenia utrwalające z wykorzystaniem komputera.
-
ortofoniczne (udział w zajęciach grupowych) np.
*
Naśladowanie głosu bociana i głosu
żab: ,,kle-kle-kle-kle", ,,rech-rech-
rech-rech" lub ,,kum-kum-kum-kum",
*
powtarzanie dźwięku trąbki
samochodowej ,,truu, truu"
lub ,,tru"tru- „tru-tru”
-
stymulujące rozwój słuchu fonematycznego np.
*
który
przedmiot wydaje taki dźwięk?
*
wyróżnianie
sylab w wyrazie
*
wyróżnianie
głosek w wyrazie
*
dobieranie
w pary wyrazów różniących się tylko jedną głoską
-
ćwiczenia i zabawy z muzyką – logorytmika,
-
stymulujące ogólny rozwój dziecka (rozwijanie słownictwa
czynnego i biernego, koordynacji wzrokowo- słuchowo- ruchowej, pamięci,
myślenia, orientacji przestrzennej),
-
kształtowanie twórczej aktywności słownej dziecka poprzez
tworzenie swobodnych tekstów, rymowanek,
-
Wyrabianie u dzieci umiejętności posługiwania się poprawną
polszczyzną, wskazywanie różnic pomiędzy gwarą a językiem literackim.[1]
Są to
ćwiczenia i zabawy, które z reguły logopeda wykonuje indywidualnie z dzieckiem.
Jednak nauczyciel może stosować je również ze wszystkimi uczniami a rodzice
indywidualnie ze swoim dzieckiem np. podczas zabawy.